Onze armoede begon in de zomer van 1984, toen mijn moeder, mijn zus en ik na de scheiding van mijn ouders ons mooie familiehuis verruilden voor een tochtig vervallen huurboerderijtje aan het einde van een kledderige oprijlaan midden op het Groninger land.

In de economische crisis die toen over ons heen raasde, de hypotheekrente was 13% en de werkloosheid net zo hoog, zat er voor een vrouw met twee opgroeiende kinderen, zonder stevige studie of werkervaring, niks anders op dan een bijstandsuitkering aan te vragen. In de eerste maanden merkten we nog weinig van de dreigende tekorten. Kleren verslijten niet direct. Koelkasten geven het niet onmiddellijk op. Dat kwam allemaal later pas.

De herfsten waren nog kil en de winters nog ijzig en het was de koudste juli in jaren en onze enige kachel probeerde met brullende blauwe gasvlammen het huis op temperatuur te krijgen maar al die warmte vloog onmiddellijk via de verrotte kozijnen de wilde woeste buitenlucht in en toen uiteindelijk de energierekening kwam was mijn moeder ontroostbaar. En dat was ze steeds vaker.

We moesten en leerden omgaan met minder en zonder, met heel misschien en nou even niet. We werden uiteindelijk inventief met avondjes klaverjassen rond de kachel en oude sjaals als tochtvangers en kleren van neven en nichten die niet pasten maar tenminste minder afgedragen waren dan de onze. En dan waren er ook nog altijd mijn lieve opa en oma die ondanks hun AOW’tje en schrabberig pensioentje ons af en toe meenamen voor iets nieuws of nodigs in de goedkoopste winkels van de provincie.

Mijn moeder heeft ons in die tijd op het hart gedrukt dat het dragen van merkkleding en het hebben van dure spullen je niet beter maakt dan de ander, en toch ontdekte ik in mezelf een groeiende schaamte voor de rafelige en korrelige dingen om ons heen. Ze vertelde ons dat je arm voelen juist ontstaat zodra je je met anderen gaat vergelijken en zo werden we uiteindelijk wat taaier en weerbaarder en vonden we ergens onze trots terug. We leerden met weinig nog een beetje gelukkig te zijn.

Maar mijn moeder wist ook heel goed het verschil tussen weinig en te weinig. Daarnaast kon ze vanaf het begin de afhankelijkheid, het geschraap, de verantwoording naar de sociale dienst, de eeuwige schrik om het hart bij rekeningen op de deurmat of rare rammeltjes in de oude Ford niet verdragen. Ze ging solliciteren tot ze er bij neerviel. En vond een baan.

En dat moment heeft mijn leven bepaald. Niet omdat we hierna over meer geld beschikten maar omdat in mij zich langzaam maar diepgeworteld en zeker het idee vormde dat je zelf iets aan een situatie kunt veranderen. Dat idee had ze niet van mijn oma. Die zei nog uit volle overtuiging ‘Wie als een dubbeltje geboren wordt, wordt nooit een kwartje,’ waarop mijn moeder altijd woedend antwoordde ‘Om de dooie dood wel!’

Onze armoede begon niet in 1984 maar in 1884, bij mijn voorouders die als berooide landarbeiders niet beter wisten dan in hun lot te berusten. De welgestelden, dat waren de anderen. Niemand haalde het in zijn hoofd te reiken naar een beetje rijkdom. Ze wisten niet hoe. Ze wisten niet met wie. Maar de armen verbonden zich, er kwamen vakbonden en politieke druk en zo ontstond er een vangnet waar ook wij honderd jaar later in vielen en weer uit opveerden. Ik denk dat dat de bedoeling is van zo’n vangnet, dat je er weer uit opveert, fier en onverschrokken en met alle spierkracht die je hebt.

Ik zag als 11-jarig kind een sterke vrouw haar mouwen opstropen en zich langzaam en doelgericht uit de zompige zuigende klei ploegen. En zo stopte daar op de akkers van het Groninger land voor mij de armoede in mijn familielijn.

Ik wens iedereen die zich arm voelt zo’n kranige moeder toe.

Bedankt, lieve mam.